Dr. Nadir Çomak

Giriş

Bir su molekülü (H2O) iki hidrojen atomu (H) ile bir oksijen atomunun (O) birleşmesiyle meydana gelir. Dünya temel olarak üç farklı üniteden oluşur. Bunlar, taş küre (toprak küre-yer küre), su küre ve canlılar küresi olarak bilinir. Su küre deniz ve okyanuslardaki tuzlu su ile göl, akarsu ve yeraltı sularındaki tatlı sulardan oluşur. Suyun sıvı, katı (buz) ve gaz (buhar) olmak üzere üç hali vardır. Su küre sürekli bir döngü halinde çalışan bir sistemdir. Güneş enerjisinin etkisi ile ısınan sular buharlaşır ve yükselerek bulutları oluşturur. Yükseldikçe sıcaklık miktarının düşmesi ile süblimasyon çekirdekleri (toz zerreleri) etrafında damlacıklar haline gelip ağırlık kazanan su yağış olarak yer yüzüne düşer. Yağışın çeşidini suyun sıcaklık derecesi belirler. Bulutların bulunduğu yükseltiye göre sıcaklık miktarı düşer ve yağışlar yağmur, kar ve dolu gibi farklı isimler alır. Yağış olarak yer yüzüne düşen sular bu şekilde sürekli olarak doğal bir çevrim halinde hareket eder. Yer yüzüne düşen yağışların bir miktarı yer altına sızarak yer altı sularını oluşturur. Bir miktarı kuzey ve güney kutup bölgeleri ile yüksek dağlarda buz halinde depolanır. Bir miktarı da akarsular halinde akışa geçerek göl ve denizlerde birikir. Doğal ortamlarda su döngüsü bu şekilde işlemeye devam eder. Fakat insanlar tarafından doğal çevrenin değiştirilmesi ile suların doğal çevrim dengesi bozulmaktadır. İklim değişikliklerine neden olan küresel ısınma ve atmosferde bir sera etkisi yapan zararlı gazların birikmesi başta buzulların erimesi olmak üzere iklim dengesini bozmaktadır. Ayrıca beton zeminler ve binalar ile kapatılan doğal ortamlara düşen sular normal bir su döngüsünü sağlamak için yer altına kolaylıkla sızamaz. Böylece hemen akışan geçen sular taşınarak göllere ve denizlere ulaşır. Bu nedenle yer altı sularının beslenmesi konusunda önemli sorunlar ortaya çıkmaktadır. Modern şehir hayatının su döngüsünü olumsuz olarak etkilemesi nedeniyle akıllı bir su yönetimine ihtiyaç vardır.

Suyun Önemi

Dünya üzerindeki canlı yaşamı suya bağlıdır. “Dünya’da mevcut su miktarı yaklaşık 1 400 milyon km3’tür. Bu suyun büyük bir kısmı olan %97,5’i okyanus ve denizlerde bulunan tuzlu sudur. Geriye kalan %2,5 oranındaki tatlı suyun tamamına yakını Antarktika ve Grönland gibi kutup bölgelerinde buz örtüsü halinde ve yeraltı sularında depolanmıştır. Bu kaynaklarda depolanmış tatlı su toplamın yalnızca %0.26’sını oluşturmaktadır. Dünyadaki yenilenebilir nitelikte ve sürdürülebilir bir şekilde fiilen kullanıma sunulabilir özelliğe sahip sular toplam su miktarının %0.007’si mertebesindedir. Bu miktar yaklaşık 100000 km3 olarak telaffuz edilebilir. Dünyadaki tatlı suların yaklaşık %29,5’ini oluşturan ve irili ufaklı rezervuarlarda bulunan yeraltı sularıdır. İnsan vücudunun %65’i ağaçların ortama %50’si sudan oluşur” (ÇŞB, 2021). Su olmadan hiçbir canlının hayatını devam ettirmesi imkansızdır. Bu nedenle temiz su kaynaklarının beslenmesi kadar kirliliklerden korunması da bir o kadar önemlidir.

Dünya’nın birçok yerinde temiz içme ve kullanma suyuna ulaşma noktasında sıkıntılar yaşanmaktadır. “Birleşmiş Milletler Dünya Su konseyi (UNCWW), Dünya Kaynakları Enstitüsü (IWR) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi kuruluşlar 1950’lerde yalnızca birkaç ülkenin su sorunu bulunduğunu, 1990’larda 300 milyon insanın yaşadığı 26 ülkede susuzluk çekildiğini, 2050 yılında ise dünya nüfusunun 2/3’ünün yaşayacağı 66 ülkede, şiddetli su sıkıntısının görüleceğini belirterek küresel su krizinin işaretlerini vermektedirler” (ÇŞB, 2021). Belki de bu durum su krizleri gelecekte en önemli savaş sebeplerinden birisinin de suyun paylaşımı yüzünden olacağına işaret etmektedir. Nitekim bugün de savaşların önemli sebeplerinden birisi temiz su kaynaklarının olduğu yüksek bölgelere sahip ülkeler ile suyun aktığı ve denizlere ulaştığı alçak konumdaki bölgeler ve ülkeler arasındaki gerilimlerdir. Mezopotamya bölgesi ile Suriye ve İsrail arasındaki Golan tepeleri krizi ve Kıbrıs adasındaki su krizi buna örnek olarak verilebilir.

“Dünyada kişi başına su tüketimi yılda ortalama 800 m3 civarındadır. Dünya nüfusunun yaklaşık %20’sine karşılık gelen 1,4 milyar insan yeterli içme suyundan yoksun olup, 2,3 milyar kişi sağlıklı suya hasrettir. Bazı tahminler, 2025 yılından itibaren 3 milyardan fazla insanın su kıtlığı ile yüz yüze geleceğini göstermektedir. FAO (Food and Agriculture Organization) ya göre, 1995 yılında su kıtlığı ve su stresi yaşayan nüfusun dünya nüfusuna oranı sırası ile %29 ve %12 iken, 2025 yılında bu oranlar %34 ve %15 e yükselecektir” (ÇŞB, 2021). Bu veriler bize göstermektedir ki suyun kullanımında israftan kaçınmak keyfi bir tercih değil adeta bir zorunluluk haline gelmek üzeredir. Türkiye’de kişi başına düşen su miktarı 216 litre olarak hesaplanmıştır (WWF-Türkiye, 2020). İklim değişikliklerinin etkisi ile dünya genelinde sıcaklık değerinin bir iki derece artması bile hava olaylarının alışılmışın dışına çıkmasına yetmektedir. Türkiye de yağışların azalması ve kuraklık tehlikesi ile karşı karşıya kalabilir. Bu nedenle bilinçli su kullanımı ve suların kirletilmekten korunması son derece önemlidir. Bununla birlikte hem kırsal kesimde hem de şehirlerde akıllı bir su yönetim stratejilerinin uygulanmasına ihtiyaç vardır.

Yağmur Hasadı Ne Demektir?

Tarihimizde yağmur depoları ve kar depoları su depolamada kullanılan örnek uygulamalardandır. Örneğin Beyşehir’de bulunan ve bir Selçuklu eseri olan Eşref Paşa camiinin ortasında bulunan kar kuyusu, Mevlâna camiinin bahçesinde bulunan yağmur kazanları, Piyerloti tepesinde bulunan Karyağdı babanın kar kuyuları bunlara örnek olarak verilebilir. Yağmurun yağdığı yerde emilimi sağlayıcı örtü malzemeleri ile tutularak yağmur suyundan daha fazla yararlanmayı sağlayan su yönetim modeline yağmur hasadı adı verilmektedir (WWF-Türkiye, 2020). Adeta ürün hasat eder gibi düşünülerek geliştirilen bu modele göre yağmur suyundan daha fazla yararlanmak hedeflenmiştir. Gediz havzasında uygulanan bu projeye göre toprak üzerinde akışı geciktiren ve su emilimini artıran malzemeleri kullanarak uygulanan bir su yönetim şekli önerilmektedir. Benzer bir uygulama şehir merkezlerinde de yapılabilir. Kampüslerde, okul binalarında, konutlarda, cadde ve sokaklarda yağmur suyunu depolamak ve yeniden kullanmak için yeni modeller geliştirilebilir. Bu sayede yağmur suyu biriktirilerek yeniden kullanılabilir.

Akıllı Şehir Kavramı

Yaşadığımız şehirleri dijital teknoloji çağını yaşadığımız bu günlerde akıllı yönetim sistemleri ile doğa dostu teknolojilerle donatmalıyız. “Akıllı kent geleceğe yönelik bir çevre hareketi olarak tanımlanabilir. Bu kavramdaki akıllılık terimini daha çok doğal kaynaklar, enerji, ulaşım, binalar ve yaşam koşulları ile ilgili olduğu belirtilmektedir” (Yıldız, O. Ü. S. ve Karakuş, Ö. Ü. C. B. 2019). Konut yapımı ve yönetimi ile çevre tasarımı ve planlamasında su kaynaklarını daha etkili bir şekilde yönetmek için çözümler geliştirmek zorundayız.

Sonuç

• Eğitim kurumlarımızda suyun önemi konusu etkili bir şekilde işlenmelidir.
• Aileler suyun önemi ve su tasarrufu konusunda bilinçli davranmalıdır.
• Medya kuruluşları suyun önemi ve su tasarrufu konusuna sıklıkla değinmelidir.
• Kamu kurum ve kuruluşları suyun önemi ve tasarrufu konusunda daha etkili bilinçlendirme çalışmaları yapmalıdır.
• Yerel yönetimler akıllı şehir yönetimi ve akıllı su yönetimi konusunda daha etkili çözümler üretmelidir.
• İklim değişimi ve küresel ısınma konusunda bilinçlendirme çalışmaları artırılmalıdır.
• Akıllı şehir yönetimi ve akıllı su yönetimi konusunda kanun ve yönetmelik düzenlemeleri yapılarak konutlar akıllı su yönetimine göre yapılmalıdır.
• Eğitimciler ve akademisyenler akıllı su yönetimi, yağmur hasadı ve akıllı şehir yönetimi konularında daha fazla farkındalık geliştirmek için çalışmalıdır. Bu konudaki akademik çalışmaların sayısı ve niteliği arttırılmalıdır.

Kaynakça

ÇŞB. (2021, Mart 15). Su. https://webdosya.csb.gov.tr/db/bolu/icerikler/su-20180222083149.pdf: https://webdosya.csb.gov.tr/db/bolu/icerikler/su-20180222083149.pdf adresinden alındı

WWF-Türkiye. (2020). Yağmur Suyu Hasadı. İstanbul: WWF- Türkiye. https://wwftr.awsassets.panda.org/downloads/ysh_web_ekim_2020_1.pdf?10340/Su-Dongusunu-Iylestirmek-Icn-Yagmur-Suyu-Hasadi adresinden alındı

Yıldız, Ö. Ü. S., & Karakuş, Ö. Ü. C. B. (2019) Akıllı Kentlerde Sürdürülebilir Su Yönetimi. Ejons Vı – Internatıonal Conference On Mathematıcs – Engıneerıng – Natural & Medıcal Scıences I