Dr. Nadir Çomak

Nicel ve Nitel Eğitim Araştırmaları

Araştırma yöntem ve teknikleri konusunda yeterli olmak bilimsel bir araştırmaya başlamak, yürütmek ve değerlendirmek için son derece önemlidir. Bilimsel araştırma yapan kişilerin karşılaştığı en önemli güçlük metodoloji eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu eksikliğin tamamlanması için bilimsel bir araştırmaya başlayacak olanların yapacağı birinci adım ya bir bilene danışmak ya da en iyi kaynaklara ulaşmaktır.

Akademik çalışmalara danışmanlık yapan akademisyenler öğrencilerine elbette yardımcı olmaktadır. Bu yardımının derecesi ve miktarı yine öğrencinin danışmanıyla kuracağı iyi iletişime göre değişecektir. Araştırmacının danışmanıyla iletişimi ne kadar iyi olursa olsun bir danışanın danışmanı çok fazla yormaması gerekir. Bunun içinde öğrencinin araştırma metodolojisi konusundaki teorik eksikliklerini tamamlaması beklenir. Böylece danışmanından alabileceği kısıtlı zamanda doğru soruları sorarak doğru cevapları almak noktasında avantajlı bir konuma gelebilir. Öğrencinin bu avantajı yakalayabilmesi için literatürü tarayarak bilgi eksikliği olan konuları öğrenmesi gerekmektedir. Bunu yapmak için de doğru kaynaklara ulaşmak önemlidir.

Sosyal bilimlerde araştırma teknikleri konusunda lisans eğitimi düzeyinde dersler vermiş olmamla birlikte eğitim araştırmalarında yetersiz olduğumu hissederek kaynak araştırmaya başladım. Son aylarda incelediğimi bir kaynaktan çok yararlandım. Bu yazımda sizlere eğitim araştırmaları konusunda okuyup yararlandığım John W. Creswell tarafından yazılmış olan Eğitim Araştırmaları kitabını sıcağı sıcağına tanıtmak istiyorum. EDAM yayınları tarafından çok geniş bir akademik kadro desteği ile tercüme edilip yayına hazırlanmış olan bu kitap 852 sahifeden ve 3 kısım ile 17 bölümden oluşuyor. Kitabın başarılı bir tercüme çalışması olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim. Kitabı incelediğinizde ilk olarak sistematik olarak son derece düzenli olması dikkati çekiyor. Kitabın her bölümünde aynı sistematik sıra takip ediliyor ve kitap bu sıralamaya göre işleniyor. Bu sistematiği şöyle özetleyebiliriz:

1. Güçlü bir konu başlığı seçilmiş olması,
2. Konunun ana başlıklarının alt başlıklar halinde verilmesi,
3. Bölümdeki anahtar düşüncelerin verilmesi,
4. Araştırmadan yararlananlar için faydalı bilgiler sunması,
5. Kavramların değerlendirilmesi ve araştırmanın değerlendirilmesi,
6. Konuya göre değişen çalışma örneklerinin paragrafların yanındaki boşlukta paragrafın metodolojik olarak tanımlanması yapılıyor.

Bu sıralama bütün bölümlerde ritmik olarak tekrar ediyor ve konuyu anlamanıza yardımcı oluyor. Konular işlenirken işlenen başlık metin içinde renkli (dijital baskıda) ya da koyu renkle verilerek kısaca yeniden tanımlanıyor. Böylece kitaptaki tanımları takip etmek son derece kolaylaşıyor. Bölüm sonlarında anlatılan konu ile ilgili bir araştırma örneği vermiş olması ise öğrendiğiniz teorik bilgileri pekiştirmeniz için kolaylık sağlıyor.

Kitabın I. Kısmını oluşturan Eğitim Araştırmalarına Girişin 1. Bölümünde nitel ve nicel yaklaşımları kullanarak araştırma yürütme süreci anlatılıyor. Konunun kolay anlaşılması için, araştırma sürecinin 6 adımı, 6 adımda nitel ve nicel araştırmaların özellikleri, araştırma yürütmede önem taşıyan etik meseleler maddeler halinde ve anlaşılır bir şekilde anlatılıyor. Bu sistematik anlatım tarzı her bölümde konuya göre özelleştirilerek yapılıyor.

II. Kısımda araştırma sürecinin adımları ela alınıyor. 2. Bölümde araştırma probleminin tanımlanması başlığı yer alıyor. Bu başlıkta problemin tanımlanmasında nitel ve nicel çalışmalarda karşımıza çıkan farklılıklar örneklerle ele alınıyor. “Problem İfadesi” bölümünün yazılması için stratejiler veriliyor.

3. Bölümde literatür taramasının önemi ve literatür taramasında izlenecek 5 adım ele alınıyor. Literatür taraması yapılırken zaman kaybetmemek ve literatür taraması için anahtar kavramları belirlemek, literatür özeti çıkarmak konuları anlaşılır bir şekilde açıklanıyor.

4. Bölümde amaç ve araştırma soruları veya hipotezleri belirleme konusu ele alınıyor. Nicel ve nitel araştırmalara ayrı ayrı olmak üzere amaç ifadesi, araştırma soruları, hipotezler, araştırma hedefleri açıklanıyor. Nicel araştırma ile nitel araştırma arasında hipotez ve olguları belirleme konusunda yaptığı ayrım araştırmacıya ciddi bir farkındalık kazandırıyor. Nitel araştırmaların bir süreç araştırması olduğundan hareketle araştırma sorularının ve olguların belirlenmesinin önemine dikkat çekiliyor. Nitel araştırma soruları ve nitel amaç ifadelerinin belirlenmesinin altını çiziyor.

5. Bölümde nicel veri toplama teknikleri ele alınıyor. Veri toplamaya ne zaman ve nereden başlanacağı ve hangi etik ilkelere dikkat edileceği ve hangi izinlerin alınacağı konusu işleniyor. Bu konu nicel çalışmalarda son derece önemli olan bir konu olmakla birlikte nicel ve nitel veri toplama yöntemi arasındaki farklılıklara ve benzerliklere de dikkat çekiliyor.

6. Bölümde nicel verileri analiz etme teknikleri ele alınıyor. Verilerin hazırlanması, analiz edilmesi ve raporlanması detaylı bir şekilde açıklanıyor. Bu bölüm araştırmacıların hangi programları nasıl ve ne zaman kullanacakları konusunda aydınlatıcı bilgi veriyor.

7. Bölümde nitel veri toplama konusu açklanıyor. Nitel verilerin ne zaman ve nerelerde toplanacağı 5 adımda anlatılıyor. Nitel veri toplarken takip edilecek prosedür ile alınacak izinler ve dikkat edilmesi gereken etik konular açıklanıyor.

8. Bölümde nitel verilerin analiz edilmesi konusu işleniyor. Verilerin hazırlanması ve analiz edilmesi, kodların ve frekansların belirlenmesi, ana temaların oluşturulması basamakları anlaşılır bir şekilde izah ediliyor. Verilerin yorumlanması ve rapor haline getirilmesi örnek çalışmalarla sunuluyor.

9. Bölümde araştırmanın raporlanması ve değerlendirilmesi konusu işleniyor. Araştırmacılar için rapor yazımına başlamak bazen aşılmayacak bir dağ gibi gelebilir. Bu aşılmaz zannedilen engelleri aşmak için raporlamanın teknik detaylarını bilmek gerekir. Bu bölümde yazım teknikleri, etik konular ile raporun kalitesinin artırılmasına yönelik tavsiyelerde bulunuluyor.

III. Kısımda araştırma desenleri ele alınıyor. Bu kısımdaki 10. Bölümde deneysel desenler ele alınıyor. Deneysel desenlerde değişkenler konusunda özellikle dikkat çekiliyor. Bağımlı ve bağımsız değişken ayrımının iyi yapılmasının çalışmanın kalitesine yaptığı etki ortaya konuluyor. Deneysel desen çeşitleri ile deneysel desenlerde karşılaşılan etik sorunlar ayrıntılı bir şekilde anlatılıyor.

11. Bölümde korelasyon desenler konusu işleniyor. Korelasyon desen türlerinin neler olduğu açıklandıktan sonra korelasyon desen türlerinin temel özelliklerine yer veriliyor. Çok değişkenli analizler ve ilişkisel analizlerde karşılaşılan etik meselelere değiniliyor. İncelenebilecek ek kaynaklara yer verilerek konu sona eriyor.

12. Bölümde tarama araştırma desenleri üzerinde duruluyor. Tarama deseni nedir? Ne zaman geliştirilmiştir ve ne zaman kullanılır konuları açıklanıyor. Tarama desen türleri ve çalışmanın genel özelliklerine yer veriliyor. Anketlerin özelliklerine detaylı olarak değinilerek postalanan anketlerde karşılaşılan sıkıntılara çözüm önerileri sunuluyor. Tarama araştırmasının uygulanmasındaki adımlar ile ortaya çıkabilecek etik sorunlar hakkında bilgi veriliyor.

13. Bölüm gömülü teori desenine ayrılmış. Son zamanlarda eğitim araştırmalarında sıkça başvurulduğunu gördüğümüz bu araştırma deseni yeni bir teori ve yaklaşım geliştirmek için oldukça yararlı bir yaklaşım olarak detaylı biçimde işleniyor. Gömülü desen türlerinin özellikleri ve uygulama adımları açıklanıyor. Ortaya çıkabilecek etik sorunlar hakkında bilgiler veriliyor.

14. Bölümde etnografik desenler konusu ele alınıyor. Kültürel temalar ele alınarak ne zaman etnografik çalışmaları yürütülebileceği, bu desenin temel özellikleri ve uygulama adımları ile etik konulara yer veriliyor.

15. Bölümde, anlatı araştırma desenleri üzerinde duruluyor. Bireysel tecrübelerin öneminden bahisle anlatı ve öykü çalışmalarının bir ya da iki kişi ile detaylı olarak yapılabileceğine dikkat çekilerek yürütülen nitel görüşme süreci, not alma, ses kaydı, kod, frekans ve temaların oluşturulması, öykünün yeniden yazımı ve son raporun yazımına kadar anlatı deseni ayrıntılı bir şekilde işleniyor. Etik konulara her bölümde olduğu gibi burada da değiniliyor.

16. Bölümde karma yöntem desenleri üzerinde duruluyor. Nicel ve nitel araştırma yöntemlerinin birlikte nasıl kullanılacağına dair farklı yaklaşımlar izah ediliyor. Nicel ve nitel araştırmaların başlama sıraları ile yapılan çalışmaların uyumlu bir şekilde sunulması ve kusursuz bir raporun nasıl yazılacağı üzerinde duruluyor. Karma desene ne zaman ihtiyaç duyacağı ve yapılan akademik çalışmayı nasıl daha etkili hale getireceğine yer veriliyor.

17. Bölümde eylem araştırması desenlerine yer veriliyor. Özellikle eğitim araştırmalarında süregelen ve çözülemeyen sorunların çözümünde kullanılabileceği tavsiye ediliyor. Paydaşların katılımı ile eğitim faaliyetleri devam ederken sınıfta ve okulda güncel eğitim sorunlarına çözüm bulunması ve bu çözümlerin sıcağı sıcağına uygulayıcılara rapor edilmesi yönüyle oldukça güncel ve yararlı bir desen olduğu izlenimini veriyor.

Bu kitabın eğitim alanında lisansüstü araştırma yapanlar için oldukça yararlı bir çalışma olduğu kanaatindeyim. Tamamını bir iki ay zarfında not alarak okuduğum ve çok istifade ettiğim bir çalışma olduğunu belirtmek isterim. Sayfa sayısının fazla olması okuyucuyu ilk bakışta ürkütse de içine girdiğinizde sizi sürüklüyor ve kısa zamanda bitiriveriyorsunuz. Baskılı hali (hardcopy) öğrenciler için ekonomik olmadığı taktirde e- kitap olarak (Google Play) daha ekonomik bir şekilde okuma fırsatını yakalamanız mümkün oluyor.

Bütün araştırmacılara yararlı olmasını ve güzel çalışmalar yapmalarına vesile olması dileklerimle başarılar dilerim.