Dr. Nadir Çomak

Birinci Maarif Kongresi 1921 yılında ve istiklal savaşının en kritik günlerinde öğretmenlerin bir araya gelmesi ile kurulan ve 1926 yılına kadar görev yapan Heyet-i İlmiye tarafından çok zor şartlarda toplanmıştır. Yeni kurulacak cumhuriyetin eğitim politikalarının belirlendiği bu kongreye katılan ve henüz Atatürk soyadını almayan Mustafa Kemal kongrenin açılış konuşmasını bizzat yapmıştır.

20. Millî Eğitim Şûrasının Gündemi Ne Olmalıdır? (1)

Giriş

Millî Eğitim Şûralarının Analizi

Birinci Maarif Kongresi 1921 yılında ve istiklal savaşının en kritik günlerinde öğretmenlerin bir araya gelmesi ile kurulan ve 1926 yılına kadar görev yapan Heyet-i İlmiye tarafından çok zor şartlarda toplanmıştır. Yeni kurulacak cumhuriyetin eğitim politikalarının belirlendiği bu kongreye katılan ve henüz Atatürk soyadını almayan Mustafa Kemal kongrenin açılış konuşmasını bizzat yapmıştır.

1. Millî Eğitim Şûrası 17-29 Temmuz 1939 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in başkanlığında toplanmıştır. Şurada çeşitli eğitim kademesindeki okullar arasındaki koordinasyonun sağlanması ve müfredat programları üzerinde derin bir analiz yapılmıştır. Bu şurada yüksek yüksek okul ve fakülteler Millî Eğitim Bakanlığına bağlanmıştır. Bu şurada alınan kararla devlet okullarında tek tip devlet kitabı uygulamasına geçilme kararı alınmıştır.

2. Milli Eğitim şurası 15-21 Şubat 1943 tarihinde toplanmıştır. Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel başkanlığında toplanan şurada ahlak eğitimi, ana dil eğitimi ve tarih eğitimi ana gündem olarak ele alınmıştır. Şurada ilk ve ortaokullarda okutulan ders kitaplarının çocukların seviyesine uygun olmadığına özellikle dikkat çekilmiştir. Anadil ve tarih öğretimi konusunda tavsiyelerde bulunularak ahlaklı nesillerin yetiştirilmesi için çareler aranmıştır.

3. Millî Eğitim Şûrası 2-10 Aralık 1946 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer başkanlığında ağırlıklı olarak mesleki ve teknik eğitimi görüşmek üzere 6 maddelik bir gündemle toplanmış ve gündem maddelerine uygun kararlar alınmıştır.

4. Milli Eğitim şurası 23-31 Ağustos 1949 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Dr. Tahsin Banguoğlu başkanlığında toplanmıştır. Öğretmenlerin ülkenin kuruluşunda ön saflarda dövüştükleri gibi demokrasinin hak ettiği yere gelmesi için de en ön savlarda dövüşeceklerine vurgu yapılmıştır. Bu şurada köy enstitüleri ile öğretmen okullarının birleştirilmesi yönünde karar alınmıştır.

5. Milli Eğitim şurası 04-14 Şubat 1953 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Tevfik İleri başkanlığında toplanmıştır. Bu şurada okul öncesi eğitim ve ilköğretime özel bir önem verilmiştir. Bu şurada özel eğitim konusunun ele alınması bir yenilik olarak dikkati çekmektedir.

6. Milli Eğitim şurası 18-23 Mart 1957 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Prof. Dr. Ahmet Özel başkanlığında toplanmıştır. Bu şura mesleki eğitim ve halk eğitimi gündemiyle toplanmış ve bu yönde tavsiye kararları almıştır.

7. Milli Eğitim şurası 5-15 Şubat 1962 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Hilmi İncesulu başkanlığında toplanmıştır. Altı farklı komisyon oluşturulmuş ve geniş katılımlı bir akademisyen ve eğitim kadrosu tarafından çok geniş kapsamlı bir rapor hazırlanmıştır. Temel eğitimden mesleki eğitime, öğretmen yetiştiren kurumlardan dış ilişkilere ve savunma amaçlı olarak kurulan vakıflara kadar çok farklı konular derinlemesine ele alınmıştır. Şura raporunun incelenmesinden askeri bir disiplin izlenimi alınmaktadır. Bu şuraya kadar yapılan şuralardaki raporların en kapsamlısının bu rapor olduğunu ve çok önemli kararlar alındığını söyleyebiliriz. Bu şurada düşülen şerhlere ayrıca yer verilmiş, ayrı bir anket komisyonu görev yapmış ve 142 farklı konuda önerge hazırlanarak şura başkanlığına sunulmuştur. Oldukça üretken bir şura olduğunu söyleyebiliriz.

8. Milli Eğitim şurası 28 Eylül-3 Ekim 1970 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Prof. Dr. Orhan Oğuz başkanlığında toplanmıştır. 8. Milli Eğitim şurasında milli bünyemize uygun bir eğitim sistemi kurulması konusuna önem verilmiştir. Ayrıca ezberci eğitime karşı öğrenmeyi öğrenmek ve bilimsel düşünceye ayrıca dikkat çekilmiştir. Ders kitaplarının verimliliği konusuna ayrı bir yer verilmiştir. Eğitim kademeleri tekrar ele alınarak ders geçme ve not sistemi ile dikey geçiş sistemine yönelik önemli tavsiyelerde bulunulmuştur.

9. Milli Eğitim şurası 24 Haziran-4 Temmuz 1974 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Mustafa Üstündağ başkanlığında toplanmıştır. Eğitim kalitesinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır. Ders programlarına ve müfredat geliştirmeye yönelik tavsiyelerde bulunulmuştur. Mesleki eğitimin önemine dikkat çekilmiştir.

10. Milli Eğitim şurası 23-26 Haziran 1981 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Hasan Sağlam başkanlığında toplanmıştır. Bu şura ülkenin içinde bulunduğu ekonomik, sosyal ve kültürel şartlar dikkate alınarak “Türk milli eğitimini yüceltecek yeni bir sistem inşa etmek” vurgusuyla toplanmıştır. Şurada okul öncesi eğitimin önemine bugüne kadar yapılan şuralarda olmadığı kadar vurgu yapılması dikkat çekicidir. Bu durum yaşanan sosyal sıkıntılara karşı kökten ve temelden bir çözüm bulunması isteğinin bir yansıması olarak kabul edilebilir. Bu da yaşanılan askeri darbenin bir yansıması olarak değerlendirilebilir.

11. Milli Eğitim şurası 8-11 Haziran 1982 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Hasan Sağlam tarafından 1 yıl aradan sonra tekrar toplanmıştır. Bu yönüyle cumhuriyet tarihinde frekansı en yakın olan şura olmuştur. Şuranın ana gündemi Atatürk ilke ve inkılaplarına göre öğretmen yetiştirmek ve öğretmenlerin özlük haklarını iyileştirmek olarak özetlenebilir. Bu durum da darbe sonrası dönemde ülkeyi istenilen şekilde düzeltmek için çare arandığının bir göstergesi olarak okunabilir.

12. Milli Eğitim şurası 18-22 Haziran 1988 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Hasan Celal Güzel başkanlığında toplanmıştır. Şurada temel eğitim, öğretmen yetiştirme sistemi, eğitim finansmanı, yeni teknolojiler, Türkçe ve yabancı dil eğitimi ele alınmıştır. 8. Yıllık mecburi eğitim kararı bu şurada alınmıştır. Oldukça kapsamlı kararlar alınmıştır.

13. Milli Eğitim şurası 15-19 Ocak 1990 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Avni Akyol başkanlığında toplanmıştır. Bilgi toplumuna vurgu yapılan şurada örgün ve yaygın eğitimi güçlendirerek gençlere eğitimde fırsat eşitliği sağlama ve çağın teknolojik gelişmelerini yakalamak için adımlar atılması ana gündemiyle toplanmıştır. Şura kararlarında yaygın eğitimin güçlendirilmesine özellikle vurgu yapılmıştır. Şuraya devlet başkanı düzeyinde katılım olması konuya atfedilen önemin işareti olarak yorumlanabilir.

14. Millî Eğitim Şûrası 27-29 Eylül 1993 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Nahit Menteşe başkanlığında toplanmıştır. Toplumun sosyal gelişmesinin ve ekonomik kalkınmasının hızlanması için bilgi ve teknoloji toplumunu yakalamak için okul öncesi eğitimden yüksek öğretime kadar yoğun bir gündemle toplanmıştır. Bu şurada milli eğitim akademisinin işlerlik kazanmasına, teftiş ve denetim sisteminin güçlendirilmesine, eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmasına ve özellikle okul öncesi eğitimin güçlendirilmesine ve okul öncesi ders araç ve gereçleri hazırlayanlara vergi kolaylığı ve kredi desteği verilmesi yönünde tavsiye kararları alınmıştır.

15. Milli Eğitim şurası 13-17 Mayıs 1996 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Turhan Tayan başkanlığında toplanmıştır. 15. Millî Eğitim Şûrası, millî eğitim sistemimizi 2000’li yılların toplumsal, bilimsel ve teknolojik gelişmelerine uygun olarak yapılandırmak, geleceğimizin teminatı çocuk ve gençlerimiz başta olmak üzere, tüm toplumumuzu çağın gereklerine göre yetiştirmek amacıyla düzenlenmiştir. “2000’li yıllarda Türk Milli Eğitim Sistemini” başlığı altında gündem maddeleri toplanmıştır. Ayrıca Şûra hazırlıklarını destekleme amacıyla iç ve dış kaynaklı 38 projeyle 12 bilimsel araştırma gerçekleştirilmiş, ulusal ve uluslararası toplantılar düzenlenmiştir. Bu yönüyle bu şuranın hazırlık çalışmalarının oldukça kapsamlı olduğunu görüyoruz. İlköğretimin yeniden yapılanmasından, ortaöğretimin ve mesleki eğitimin yapılandırılmasına, öğretmen eğitiminden eğitimin finansman konusuna kadar çok kapsamlı kararlar alınmıştır.

16. Milli Eğitim şurası 22-26 Şubat 1999 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Metin Bostancıoğlu başkanlığında toplanmıştır. Başkanlık divanında Bener Cordan ve Cevat Alkan bulunmuştur. Şura mesleki eğitim ana teması ile toplanmıştır. Mesleki eğitimin geliştirilmesine yönelik olarak önemli kararlar alınmıştır.

17. Millî Eğitim Şûrası 13-17 Kasım 2006 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Hüseyin Çelik başkanlığında toplanmıştır. Şurada özel eğitim, okul öncesi eğitim, e- öğrenmenin yaygınlaştırılması ve özendirilmesine atıf yapılmıştır, Avrupa Birliği ile uyum sürecine ve sosyal medyanın çocuklar üzerindeki zararlı etkilerine vurgu yapılmıştır. OKS sınavının kaldırılmasına ve eğitimde yeteneklere göre kademeli geçiş sisteminin desteklenmesi gerektiğine atıf yapılmıştır. Yaşam boyu öğrenme yaygın eğitimin güçlendirilmesi konusuna özel bir önem verilmiştir. Eğitimde hareketlilik ve yabancı öğrenciler konusu ele alınmıştır. Şurada eğitimin niteliğinin artırılması konusuna dikkat çekilmiştir. Şurada yapılan önemli ve dikkat çekici bir tavsiye de şöyledir; “Gençlerimizi, emek ve başarı olmadan şöhret olma ve para kazanmayı teşvik eden programlar ile şiddet ve cinsel içerikli programların da televizyonlarda yayınlanmaması konusunda kamuoyu oluşturularak, bu tür programların denetimlerinde daha hassas davranılmalıdır.” Bu tavsiyenin nasıl uygulandığı ve sonuçlarının izlenip izlenmediği bir soru işareti olarak kalmıştır.

18. Millî Eğitim Şûrası 1-5 Kasım 2010 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Nimet Çubukçu (Baş) başkanlığında “öğretmen yetiştirilmesi, istihdamı ve niteliğinin geliştirilmesi” ana gündemiyle toplanmıştır. İlköğretim ve ortaöğretimin güçlendirilmesine, Pedagojik danışmanlık ve rehberlik sisteminin güçlendirilmesine, mesleki eğitimin güçlendirilmesine vurgu yapılmıştır. Bu şurada sunulan ve dikkati çeken bir diğer bir öneri, ideal öğretmenler yetiştirmek için bir Öğretmen ya da Eğitim Üniverisitesi kurulması teklifinin yapılmış olmasıdır.

19. Millî Eğitim Şûrası 2-6 Aralık 2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanı Nabi Avcı başkanlığında toplanmıştır. Şurada, eğitim kademlerindeki ders programlarının hazırlanmasına, öğretmen niteliğinin artırılmasına, eğitim yöneticilerinin niteliğinin artırılmasına ve yönetici atama kriterlerinin düzenlenmesine yönelik tavsiyelerde bulunulmuştur. Bu şura kararları ve gündemi bir önceki şura kararları ile oldukça benzerlik göstermektedir. Diğer şuralarda olmayan bir gündem ise okul güvenliği konusu olarak dikkat çekmektedir. Bu şurada daha ziyade milli eğitim bürokrasisi içindeki birikmiş sorunlara çözüm arandığı ve bürokratların etkisinde bir şura olduğu izlenimini vermektedir.

20. Millî Eğitim Şûrasının Gündemi Ne Olmalıdır? (2)

20. Millî Eğitim Şûrası 1-3 Aralık 2021 tarihinde Ankara’da “Eğitimde Fırsat Eşitliği” ana gündemiyle toplanacaktır. Şuranın hazırlık çalışması olarak kamuoyuna yansıyan yönüyle http://sura.meb.gov.tr/gorus/ adresinden şu açıklama yapılmıştır: Bu tarihî süreçte siz değerli eğitim paydaşlarının gündem konuları hakkındaki düşünceleri eğitim ve öğretimle ilgili politika kararlarının belirlenmesinde Bakanlığımıza yol gösterici olacaktır. Gündem konularıyla ilgili tespit, öneri, talep ve görüşlerinizi 10 Ekim 2021 tarihine kadar aşağıda yer alan formdan gönderebilirsiniz.

20. Millî Eğitim Şûrasının Gündemi Ne Olmalıdır? (2)

Bugüne kadar toplanan Milli Eğitim Şuralarının belirli bir zaman aralığında toplanmadığı görülmektedir. 20 şuranın ortalama toplanma aralığı 5 yıla tekabül etmektedir. Askeri darbelerden sonra şuraların daha sık toplandıkları ve daha ciddi kararlar aldıkları dikkati çekmektedir. Sivil yönetimler döneminde şuraların toplanmasının kısmen ihmal edildiği anlaşılıyor. Örneğin 19. Millî Eğitim Şûrası 2014 yılında toplanmış, 20. Şura 2021 yılında toplanacaktır. Dünyada bu kadar teknolojik gelişmeler olurken bu gecikme çağı yakalama noktasından bir ihmal olarak değerlendirilebilir. Şuraların toplanma periyotları standart bir zaman aralığına bağlanmalıdır. Şimdiye kadar yapılan şuralarda en sık tekrarlanan toplanma aralığı 3 ile 4 yıl olarak dikkat çekmektedir. Buradan hareketle Milli Eğitim Şuraları 3 yılda bir toplanabilir yönünde bir karar alınabilir.

Milli Eğitim Şuralarının gündemleri ve toplantıda alından kararlar incelendiğinde hazırlık çalışması güçlü olan şuralarda daha verimli kararlar alındığı görülmektedir. Şuranın toplanmasını sağlayan motivasyon kaynağı da şura gündeminin ve alınan kararları etkilemektedir. Özellikle son 7 yıldan beri Türkiye devasa boyutta sosyal, kültürel ve ekonomik sorunlarla boğuşurken eğitim yönüyle sorunlara çözüm bulmak amacıyla yapılan şuranın gecikmeli olarak toplanması ciddi bir ihmal olarak yorumlanabilir.

Türkiye gibi merkezi yönetimlerin hâkim olduğu ve eğitimin tek bir merkezden yönetildiği ülkelerde milli eğitim şuralarına atfedilen önem de artmaktadır. Milli eğitim şuralarının bugüne kadarki gündemleri ve alınan kararlar incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar çıkarılabilir:

1. Şuralar ülkenin bekasını ilgilendiren hayati konular esas gündem yapılarak toplanmıştır. Yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitim politikalarının belirlendiği 1. Millî Eğitim Şûrası buna örnek verilebilir.
2. Eğitim adına yapılan büyük atılımlar ve köklü değişimler milli eğitim şuralarında alınan kararlar sonucunda yapılmıştır, örneğin Hasan Ali Yücel döneminde alından kararlar buna örnek olarak verilebilir.
3. Milli eğitim şuraları yapılan askeri darbelerden sonra ülkenin eğitim yapısının şekillendirmek için bir araç olarak kullanılmıştır. Askeri darbelerden sonra toplanan şuralarda önemli yapısal kararlar alınarak uygulamaya konulmuştur. Bu durum şuraların güçlü bir motivasyon kaynağı olduğu zaman daha güçlü kararlar aldığı şeklinde yorumlanabilir.
4. Anarşi, kaos ve toplumsal çalkantıların olduğu dönemlerde milli eğitim şuralarının toplanması ihmal edilmiştir. 1974-1981döneminde 7 yıl şura yapılamamıştır. Aynı şekilde 1999-2006 döneminde de şura 7 yıl toplanamamıştır.
5. Şura gündemleri ve şuralarda alınan kararların çoğunlukla birbirinin tekrarı mahiyetinde olduğu görülmektedir. Bu durum şura gündemlerinin ciddi bir hazırlık süreci sonucunda yapılması gerektiğine işaret edebilir.
6. Milli Eğitim Şuralarında alınan kararların ne kadarının uygulandığına dair bir takip mekanizması bulunmamaktadır. Bu durum kaynak ve zaman israfına neden olmaktadır. Bu amaçla şura kararlarını izleme ve takip birimlerinin oluşturulması önem arz etmektedir.

20. Milli Eğitim Şurasının ana teması “Eğitimde Fırsat Eşitliği” olarak belirlenmiştir. Acaba bu ana gündem isabetli seçilmiş midir? Bu konunun kamuoyu nezdinde tartışmaya açılmasında yarar vardır. Özellikle eğitim paydaşları yapılacak olan bu şuranın ana gündem maddelerinin neler olması konusunda fikir beyan etmeliydi. Bu süreç veli ve öğretmen görüşlerinin toplandığı okul müdürlüklerinin hazırlayacağı raporlardan, ilçe milli eğitim müdürlükleri ve il milli eğitim müdürlükleri tarafından hazırlanacak raporlardan ve Sivil Toplum Kuruluşları tarafından hazırlanacak olan kapsamlı ve geniş katılımlı raporlarla şekillendirilebilirdi. Böylece ana gündem oluşturma süreci ülkenin gerçek gündemini yansıtmış olurdu. Bu öneri gelecek şuralar için uygulanabilir.

20. Milli Eğitim Şurasında aşağıdaki güncel sorunlar gündeme alınarak uzmanlar tarafından tartışılabilir ve çözüme yönelik kararlar alınabilir. Bu konudaki gündem teklifleri aşağıda sunulmuştur:

1. Okul öncesi eğitim güçlendirilmeli ve çağın ihtiyaçlarına göre yetenek yönelimi ve uygulama esaslı olarak yeniden yapılandırılmalıdır.
2. İlköğretim sistemi hayatın gerçek uygulamalarını öğretecek biçimde yeniden yapılandırılmalıdır. Çocuklara dil, tarih, coğrafya ve milli ahlak bilinci kazandırmak için yerli eğitim modelleri aranmalıdır.
3. Ortaokul döneminde sınav sisteminin oluşturduğu kargaşa oradan kaldırılmalı ve yetenek yönelim sistemi ile gerçekçi ve bilimsel bir kademeli geçiş sisteminin uygulanmasına geçilmelidir.
4. Lise öğretiminde yetenek keşfi ve mesleki yönlendirme yapılarak gençlerin hayata bir an önce başlaması için çözümler aranmalıdır.
5. Gençlerin dünyayı ve kendi yaşadığı ülkeyi nasıl algıladığı konusu üzerinde önemle durularak dünya ile entegre olabilecek bir milli duruş sergileyecek gençlerin nasıl yetiştirileceği konusu üzerinde çözümler aranmalıdır.
6. Mesleki eğitim güçlendirilmelidir. Bu amaçla gençlerin sanayi ve okul iş birliği ile yaparak ve yaşayarak yetişmesinin yolları aranmalıdır. Meslek liseli gençlerin neden kendi alanındaki bölümleri tercih etmediği üzerinde önemle durulmalıdır.
7. Sürdürülebilir kalkınma için eğitim ve sürdürülebilir çevre için eğitim temaları 20. Milli Eğitim Şurasında mutlaka ana gündem olarak tartışılmalıdır. İklim değişimi, küresel ısınma, iklim krizi, çevre kirliliği, gıda ve temiz su güvenliği, orman yangınlarının önlenmesi, atık yönetimi gibi konular şurada komisyon çalışmaları şeklinde mutlaka ele alınmalıdır. Haddizatında bu konu 20. Milli Eğitim Şurasının ana gündemini teşkil etmesi gereken en temel sorunlardan en başta gelenidir.
8. Hijyen ve sağlık, öz bakım, empati ve çevreye ve canlılara saygı konusu bu şurada önemli bir gündem olarak yerini almalıdır.
9. E-öğrenme ve internet teknolojileri konusu dikkatle ele alınarak çocukların ve gençlerin doğa ve teknoloji dostu olarak nasıl yetiştirileceği yönünden çözümler aranmalıdır.
10. Ders kitapları konusu yeniden ele alınmalıdır. Bu konuda şu sorulara cevap aranmalıdır:
    1. Kâğıt baskılı ders kitapları ne kadar gereklidir?
    1. E-kitap dönemine geçmenin zamanı gelmedi mi?
    1. Devlet kitap hazırlama işinde kalmalı mı?
    1. Kitaplar ABD ve İngiltere’de olduğu gibi özel yayınevleri tarafından hazırlanıp piyasaya sunulamaz mı?
11. Vandalizm ve şiddetin önüne nasıl geçilebilir?
    1. Kadın cinayetlerini önlemek için eğitimin katkısı ne olmalıdır?
    1. Trafik terörünü önlemek için eğitimin rolü ne olmalıdır?
12. Aile kurumunun yaşatılmasında eğitimin katkısı ne olmalıdır?
    1. Ailenin önemi eğitimde nasıl anlatılabilir?
    1. Evlilik oranları nasıl artırılabilir?
    1. Boşanma oranları nasıl azaltılabilir?
    1. Aile içi şiddet nasıl önlenebilir?
13. Üretim ve istihdamın artırılmasında eğitimin katkısı ne olmalıdır?
    1. Girişimcilik eğitimleri girişimci gençler yetiştiriyor mu?
    1. İnnovasyon ve teknolojik gelişmelere uygun bir gençlik yetiştirtebiliyor muyuz?
14. Öğretmen motivasyonu nasıl artırılabilir?
    1. Öğretmenlerin toplumsal liderlik rolü nasıl güçlendirilebilir?
    1. Öğretmenlerin saygınlığı nasıl artırılabilir?
15. Eğitimin finansmanı nasıl güçlendirilebilir?
    1. Eğitim faaliyetlerinde yerel yönetimlerin rolü nasıl artırılabilir?
    1. Eğitim kurumları nasıl üretim yapan fabrikalara dönüştürülebilir?
    1. Bilimsel buluş ve patentlerin sayısı nasıl artırılabilir?
    1. Gençler icat ve keşiflere nasıl özendirilebilir?
16. Önümüzde duran yaşlılık sorununa çözüm konusunda eğitim alanında neler yapılabilir?
17. Gıda güvenliği ve sağlıklı beslenme konusunda eğitime dair nasıl çözümler üretilebilir?
18. Birlikte yaşama kültürü ve toplumsal huzur nasıl artırılabilir?
    1. Bilimsel düşünce nasıl yaygınlaştırılabilir?
    1. Siyasallaşma ve kutuplaşma eğitimle nasıl önlenebilir?
19. Olumlu, yapıcı, motive edici, cesaret verici bir dil nasıl geliştirilebilir?
    1. Medyada yapıcı dil geliştirmede eğitimin katkısı ne olabilir?
    1. Siyasette yapıcı dil geliştirmede eğitimin katkısı ne olabilir?
20. Milli ve küresel ölçekte medeniyet değerlerimizden kopmadan stratejik ve jeopolitik bir mensubiyet anlayışını geliştirmede eğitimin rolü ne olmalıdır?
    1. Milli tarih algısı nasıl güçlendirilebilir?
    1. Milli coğrafya algısı nasıl güçlendirilebilir?
    1. Yerli teknolojiler nasıl geliştirilebilir?
    1. Tarihinden ilham alan gençler nasıl yetiştirilebilir?
    1. Bu coğrafyada var olabilmek için eğitim gerçekten işlev görüyor mu?